Het begon in 2015 met een kleine groep mensen met gedeelde opvattingen over onder meer voedselsoevereiniteit, het recht op gezond voedsel, voedselproductie op een ecologisch verantwoorde en duurzame wijze. Dit kreeg praktische vertaling in het streven naar een winkel in voedings- en levensmiddelen op coöperatieve grondslag, dat wil zeggen gemeenschappelijk door de leden te exploiteren.

Er was geen blauwdruk voor een dergelijke constructie beschikbaar; wel kende Luuk van dichtbij Odin, een landelijke coöperatie van biologische supermarkten. De pioniers werkten een uniek coöperatief bedrijfsmodel uit met een bijzondere governance structuur. Met dit plan op zak gingen ze op zoek naar een geschikte locatie en voldoende startkapitaal voor aanloopkosten als winkelinrichting en een eerste voorraad. Na vier jaar werd in 2019 de coöperatieve winkel van Gedeelde Weelde geopend!

Een multi-stakeholder coöperatie

Gedeelde weelde kent (medio 2022) 300 leden en 12 ondernemersleden. De ondernemersleden worden aangenomen na een proefperiode als meewerkend lid. “Ze worden geen werknemer van de coöperatie maar blijven zzp-er en hebben minimaal 24 uur beschikbaar. Fiscaal is het ondervangen dat ze niet in ‘verkapte loondienst' zijn.” Ze zijn verantwoordelijk voor de dagelijkse bedrijfsvoering en leggen achteraf verantwoording af aan de leden. “Onderling hebben we taken verdeeld op basis van beschikbare competenties en interesses. We vormen de spil van de werkgroepen van leden-vrijwilligers die specifieke taken en verantwoordelijkheden hebben, bijvoorbeeld communicatie, inrichting winkel, groenten en fruit, welkom nieuwe leden, horeca etc.”

De leden vormen een bonte mix van natuurlijke personen en rechtspersonen, variërend van individuele klanten tot producenten en leveranciers uit de regio als bakker, slager, boer, imker, kaasmaker en wijnimporteur. Iedereen kan lid worden door honderd euro inleggeld te betalen en een jaarlijkse contributie van tien euro, of door vrijwilligersuren te maken a raison van 4,50 euro per uur. Voor de volledigheid: klanten hoeven geen lid te zijn, leden krijgen geen extra korting en leveranciers hoeven niet per se lid te zijn. Recent is de ‘connection coin’ ingevoerd: alle klanten kunnen tegen jaarlijkse betaling van honderd euro op alle boodschappen 10% korting krijgen. Alle leden hebben stemrecht op de algemene ledenvergadering, waar jaarrekening en begroting ter goedkeuring voorliggen. Hier wordt ook het bestuur gekozen van de coöperatie uit de ondernemersleden. Gedeelde Weelde is met recht een multi-stakeholder coöperatie te noemen.

Hobbels en obstakels

De grootste obstakels deden zich voor in de aanloopfase. “Onze uitgangspunten staan op de website kernachtig geformuleerd: zorg voor de aarde, zorg voor elkaar en eerlijk delen. Het was wel een zoektocht om zover te komen en een passende structuur te vinden.” Leden zorgden voor een startkapitaal, maar dat was bij lange na niet genoeg om een marktconforme huur te kunnen betalen. Stapje voor stapje is het vereiste bedrag bijeen geschraapt met onder meer Europese subsidie, een lening van de bank, ophogen van het ledenkapitaal, subsidie van de provincie en een regeling met de belastingdienst voor de vrijwilligersvergoedingen. Alles bij elkaar een dagtaak, aldus Luuk. De winkel draait nu drie jaar, waarvan twee jaar in corona-tijd. “Het probleem van de bemensing gaf toen meer hoofdpijn dan de zorg om het resultaat.”

Resultaat en bestemming

Hoe draait Gedeelde Weelde in financieel opzicht? Het jaarverslag geeft uitsluitsel. De gemiddelde omzet per week is gestaag gegroeid en bedroeg in 2021 meer dan €35.000,-. De twaalf ondernemersleden hebben het eerste recht op een vergoeding van hun uren: dat betekende voor 2021 ongeveer 12.000 gewerkte uren met een uurvergoeding van ca € 20,-. Daarnaast is er meer dan € 55.000,- aan vrijwilligersvergoeding uitgekeerd voor de ca. 12.000 uur die meewerkende leden hebben besteed aan het runnen van de winkel. Dit is deels gebeurd in zogenaamde Weeldes waar ze boodschappen voor kunnen doen.

Na alle andere kosten betaald te hebben, bleef er een beperkt netto-resultaat over om de verenigingsreserve aan te vullen. Om de verhouding eigen vermogen vs vreemd vermogen te verbeteren heeft de algemene ledenvergadering ingestemd met het voorstel om alle leden gezamenlijk nog eens een flinke injectie te laten geven aan het werkkapitaal. Onze volgende vraag: draait Gedeelde Weelde naar wens omdat het kan leunen op een hechte gemeenschap van belanghebbende leden?

Coöperatie als gemeenschap

 “Gedeelde Weelde is enigszins te vergelijken met een buurtsuper maar is veel beter afgestemd op de idealen van de leden en de klanten.” In de hoek van de winkel is een café ingericht waar mensen elkaar kunnen ontmoeten met een hapje en een drankje. Incidenteel zijn er dan nog activiteiten zoals een wandeltocht, bijvoorbeeld langs de boerderijen die het vlees leveren. Chantal: “Het karakter van gemeenschap zit echter vooral in de wijze waarop we als leden gezamenlijk onze koers varen en keuzes maken. Bij veel praktische vraagstukken vallen we terug op ons uitganspunt dat we als coöperatie verantwoordelijkheid dragen voor de transitie naar een eerlijk voedselsysteem”. En “natuurlijk handelen we conform een normale bedrijfsvoering, maar onze identiteit, ons karakter vormt altijd het fundament”. Als voorbeeld de relatie met leveranciers. Lidmaatschap biedt hen geen recht om te leveren; ze krijgen wel de voorkeur zolang de kwaliteit van de geleverde producten voldoet. Luuk: “De verantwoordelijkheid hiervoor dragen we gezamenlijk, ook als dit commercieel nadelig is”.

Practice what you preach

De inzet van meewerkende leden zit niet alleen in uren arbeid maar ook in actieve betrokkenheid bij allerlei beslissingen. “Voor de werkgroepen nodigen we leden uit om gebruik te maken van hun kennis en kunde”. De ondernemersleden zorgen voor voldoende contactmomenten, ook buiten de werkgroepen om. “We horen het wel wanneer we het niet goed doen, maar we proberen ook zelf beslissingen te nemen". Bijvoorbeeld over de communicatie naar buiten of over het aanbod en de kwaliteit van de producten.

“Gedeelde Weelde biedt wel vlees aan omdat het een winkel voor iedereen wil zijn, maar zal nooit vlees in de aanbieding doen. Wild komt niet in de winkel voor omdat leden zich hiertegen hebben uitgesproken. Of geheel iets anders, in de boterkoeken hoort boter en suiker te zitten. We zijn geen dieetwinkel maar een eetwinkel en staan voor een gezonde landbouw en duurzame producten”. Dat laatste betekent aandacht voor zaken als seizoensproducten, dierenwelzijn, verpakkingen en transport maar ook voor diversiteit in het assortiment en sterke, eerlijke relaties tussen producenten en consumenten.

Eigenheid en zelfstandigheid

Gedeelde Weelde heeft zich op eigen kracht en naar eigen inzichten ontwikkeld tot wat het nu is. Al werkende weg is een bedrijf opgebouwd, een coöperatieve organisatie vormgegeven met een unieke governance structuur. De sleutel van het succes is wellicht de combinatie van intrinsieke motivatie met idealen en een praktische aanpak. Nee, geen keuze voor alleen producten met een biologisch of fairtrade keurmerk, maar wel producten die passen bij de uitgangspunten die voortdurend door de (ondernemers)leden zelf in de praktijk worden getoetst.

Gedeelde Weelde heeft niet de ambitie om meerdere winkels in Maastricht of andere plaatsen te openen. Wat Luuk en Chantal wel als een ideale toekomst zien: een netwerk van samenwerkende, zelfstandige coöperaties in binnen- en buitenland, waarbij gebruik gemaakt wordt van open source automatisering en kennis en ervaringen gedeeld worden. Elke coöperatie blijft dan werken als een zelfstandige organisatie die geworteld is in de lokale samenleving. Kortom: het ideaal van een polycentrisch netwerk van coöperatieve winkels!

* Aanvullende informatie is ontleend aan website en jaarverslag. Coöperatieve winkel voor de dagelijkse boodschappen - Gedeelde Weelde