.png)
Julie-Marthe Lehmann is onderzoeker en medeoprichtster van Stichting Spaarkracht (voorheen Stichting Cash2Grow). In 2021 promoveerde ze aan de Vrije Universiteit Amsterdam en The Hague University of Applied Science op haar proefschrift ‘Balancing the social and financial sides of the coin’. In dit artikel worden de belangrijkste inzichten hiervan uitgelicht.
Spaarkringen: financiële én sociale voordelen
Aan de hand van het onderzoek richtte Lehmann samen met lokale partners de eerste spaarkringen in Nederland op. Een van de hoofdconclusies was dat leden niet alleen het financiële voordeel van sparen en lenen waardeerden, maar vooral ook de kracht van de groep: het vertrouwen, de steun en het gevoel er niet alleen voor te staan.
Het onderzoek richtte zich specifiek op CAF-groepen (Comunidades Autofinanciadas, ofwel ‘zelf-gefinancierde gemeenschappen’), kleinschalige zelfhulpgroepen die financiële functionaliteit koppelen aan vertrouwen en onderlinge steun. Het theoretisch kader is gebaseerd op Amartya Sen’s capability approach: het idee dat ieder individu de vrijheid moet hebben om het soort leven te kiezen dat hij zinvol acht. Dit omvat ook de keuze van een individu om deel te nemen aan zelfhulpgroepen, zoals CAF-groepen. Met de Nederlandse context als uitgangspunt werd Sens’ capability approach geoperationaliseerd via drie mogelijkheiden: sociale netwerken, financieel huishoudbeheer en een ondernemende houding. Hieraan werd voor dit onderzoek een vierde capability toegevoegd: deelname aan een tegenbeweging tegen het dominante financiële systeem. Vervolgens zijn tussen 2013 en 2016 vijf CAF-groepen in Nederland gevolgd.
Makkelijker praten over financiële situatie
De studie heeft voornamelijk laten zien dat deelname aan CAF-groepen op meerdere manieren impact heeft. Leden ervaren meer elkaar en henzelf te vertrouwen en bouwen sociale netwerken op, wat vooral kwetsbare deelnemers steun biedt. Ze leren sparen, boekhouden en omgaan met leningen, waardoor ze meer grip krijgen op hun geldzaken en deze opener bespreken dan bij formele financiële instellingen. Ondernemers en idealisten benutten de groepen als netwerk en veilig alternatief voor banken, terwijl anderen vooral zelfvertrouwen en een ondernemende houding ontwikkelen. Voor de meer idealistisch gedreven leden vormen CAF-groepen bovendien een manier om bij te dragen aan bredere maatschappelijke verandering en het financiële landschap te diversifiëren.
‘Communities of practice’ voor meer grip
Gebaseerd op deze observaties identificeerde het onderzoek verschillende typen leden – van ‘survivalists’ en ondernemers tot idealisten, instant gratifiers en kwetsbare leden – die ieder op hun eigen manier profiteren, maar samen zorgen voor een mix van welzijn, actorschap en gezamenlijke leerprocessen. De groepen functioneren daarmee niet alleen als bron van steun en financieel vangnet, maar ontwikkelen zich soms zelfs tot ‘communities of practice’. In zo’n context versterken de acties van de leden elkaar en ontstaan kleine maar betekenisvolle bijdragen aan sociale ondernemingen, lokale projecten en bredere maatschappelijke veranderingen.
CAF-groepen blijken zo een innovatieve aanvulling op de Nederlandse participatiemaatschappij, waarbij ze niet alleen individuele mogelijkheden vergroten, maar ook bijdragen aan een diverser en rechtvaardiger financieel landschap.
Lees hier het volledige proefschrift