Auteurs: Jessica Peters (agro-ecologische tuinderij Van de Pallande) en Bram van Helvoirt (docent-onderzoeker HAS green academy). Publicatiedatum: 31 maart 2025
Collectief pionieren van onderop
Het Nederlandse landbouw- en voedselsysteem heeft vele gezichten. Deze diversiteit komt bijvoorbeeld tot uiting in de verschillende typen boeren familiebedrijven die zich vaak al generaties lang inzetten voor onze voedselvoorziening. Maar er is meer, al is dit vaak minder zichtbaar en soms ook wat lastiger te herkennen en duiden: gemeenschapslandbouw (community supported agriculture - CSA), buurtmarkten, voedselcollectieven en stadslandbouw, bijvoorbeeld. Deze kleinschalige, lokale initiatieven ontstaan vanuit collectieve zelforganisatie tussen burgers (en boeren), waarbij pionierende nieuwkomers vaak een belangrijke initiator zijn.
Dat geldt ook voor agro-ecologische tuinderij Van de Pallande in het Brabantse Oirschot. Dit is een CSA opgezet door Jessica Peters, een voormalig IT transformatie consultant die een aantal jaren geleden besloot het roer om te gooien en werk te maken van haar jeugddroom om boer te worden. En dan niet in haar eentje, maar als een collectief, zoals ze had geleerd op tal van plekken waar ze werkte en bezocht tijdens haar studie aan de Warmonderhof. De betrokken gemeenschap van zo’n 100 leden neemt elke week groenten, fruit en/of snijbloemen af, maar werkt, denkt en praat ook mee over het reilen en zeilen van de CSA, vanuit agro-ecologische principes en gedeelde waarden. Daarbij experimenteert ze graag en op zo’n manier dat de natuur leidend is. Door slim gebruik te maken van technologie en data wil ze meer kleinschalige landbouw mogelijk maken, maar ook zoeken naar nieuwe modellen van samenwerking. Dit doet ze samen met partners en groene aanjagers om te ontdekken hoe door het werken met de natuur en technologie, onze landbouw en gezondheid van de toekomst eruit kan zien. Kortom: collectief pionieren van onderop.
Samenwerken is waardevol, maar ook hard werken
Dat collectieve pionieren is heel mooi en waardevol, geeft Jessica aan. Het biedt ruimte aan mensen met verschillende perspectieven op landbouw, voedsel, natuur en welzijn die ze met zich meebrengen naar de tuin. Deze waardeoriëntaties krijgen een plek op de tuin, en zo ontstaat er een hechte gemeenschap die echt binding heeft met elkaar en de plek. En het creëert sociale innovatie die zich uit in nieuwe verbindingen, samenwerkingen en initiatieven.
Maar het is ook hard werken. Qua bestuur: samen afspraken maken vergt uitleg, afstemming en instemming. Als boer: samenwerken met vrijwilligers betekent flexibel en geduldig zijn, mensen echt leren kennen en kijken wat mensen kunnen bijdragen aan de plek. En last but not least: op het land, waar veel arbeid wordt verricht door Jessica en anderen. Zaaien, planten, wieden, oogsten; het is allemaal handwerk. Dit harde werken, dat zich niet altijd vertaalt naar een solide bestaanszekerheid, is de realiteit voor veel boeren benadrukt Jessica. Hoe zorgen we ervoor dat boeren, in welke vorm dan ook, toegankelijk en aantrekkelijk blijft voor toekomstige generaties? De IT-er en consultant in haar zorgt ervoor dat ze niet blijft hangen in deze probleemanalyse. Ze denkt liever in creatieve oplossingen. Hier komt haar optimistische kijk op technologische innovatie, in samenhang met sociale innovatie en natuurlijke systemen, al snel om de hoek kijken.
Samenwerken aan technologische innovatie
Een van de experimenten waar Van de Pallande in betrokken is draait om de vraag ‘hoe kunnen we robotica inzetten op een manier waarin de natuur leidend is en die aansluit bij de behoeften van CSA gemeenschappen?’. Uiteraard werkt Jessica samen om dit complexe vraagstuk te verkennen. Over de grens nog wel. Samen met Herenboeren, Fieldworkers, Avans hogeschool en de Vlaamse partners ILVO en hogeschool Vives vormen ze een collectief dat vanuit een Interreg programma, onder uitvoering van Breda Robotics, experimenteert met vormen van mechanisatie die passen in de context van CSAs.
En samen met Maud, Luc en Terra. Drie vierdejaars studenten van HAS green academy, die als gezamenlijke afstudeeropdracht verkennen welke vormen van agrotechnologie een toegevoegde waarde kunnen bieden aan CSAs. Dit doen ze door kritisch te kijken naar de sociaal-ecologische inbedding van agrotechnologie in een CSA, op het land en in de gemeenschap. Welke functies moeten de gereedschappen en machines kunnen uitvoeren op het land? Zijn ze duurzaam in gebruik, flexibel inzetbaar en makkelijk te repareren? Sluit de technologie goed aan bij de behoeften, acceptatie en capaciteiten van CSA tuinders en hun vrijwilligers? Zitten ze de autonomie van tuinder en gemeenschap niet in de weg? Zijn ze in harmonie met leidende principes vanuit agro-ecologie? Het is duidelijk: een andere manier van boeren vraagt ook om een andere kijk op, en toepassing van, technologie.
Nieuwe coöperatieve modellen
En deze andere kijk is ook nodig voor het overkoepelende organisatorische vraagstuk: hoe kunnen verschillende CSAs op collectieve wijze gebruikmaken van agrotechnologie? Hierbij kunnen we leren van de coöperatieve geschiedenis van de Nederlandse landbouw om te komen tot een ‘CSA werktuigcoöperatie 2.0’. Ook hier spelen gedeelde waarden en leidende principes een belangrijk uitgangspunt om te komen tot een passende organisatievorm, volgens Jessica.
Dit brengt onze zoektocht bij nieuwe coöperatieve modellen die geworteld zijn in alternatieve economische paradigma’s, zoals de welzijnseconomie, gemene goed-economie en regeneratieve economie. Hierin staan niet het opschalen van productie en (bedrijfs)economische groei centraal. Integendeel, collectief beheer en gebruik van agrotechnologie dient als hulpmiddel om verder te bouwen aan een divers en duurzaam voedselsysteem ten behoeve van gezondheid en welzijn.