De Amerikaanse mediaonderzoeker Trebor Scholz muntte het begrip platformcoöperatie in 2014. Hij populariseerde het met zijn collega Nathan Schneider als mogelijke oplossing voor problemen in de platformeconomie (1), zoals de onzekere positie van platformwerkers en het gebrek aan inspraak voor platformgebruikers. Platformcoöperaties waren toen al in opkomst, als innovatie vanuit de coöperatieve sector. Platformcoöperaties combineren het organisatiemodel van een coöperatie met dat van digitale platforms. Er bestaan verschillende soorten coöperaties, met verschillende vormen en diverse typen platforms. In het algemeen kunnen we de platformcoöperatie definiëren als een coöperatie “in twee- of meerzijdige markten, die het internet gebruikt om interacties te faciliteren tussen twee of meer verschillende, onderling afhankelijke groepen gebruikers om waarde te creëren voor ten minste een van die groepen” (2).

Hoe ontstaat een platformcoöperatie?

Een platformcoöperatie kan logischerwijs op drie manieren ontstaan (3):

• als een start-up
• door het collectiviseren van een bestaand platform
• door het digitaliseren van een bestaande coöperatie.

Burgercollectieven spelen hier een belangrijke rol in. Zij kunnen zich vanaf de start al organiseren als platformcoöperatie, eigenaarschap verwerven over platforms die geïnteresseerd zijn in een ‘exit to community’, of zich ontwikkelen tot een platformcoöperatie door middel van digitale innovatie.

Het populaire beeld van platformcoöperaties is dat zij de strijd aangaan met de grote kapitalistische platforms: Fairbnb tegen Airbnb, CoopCycle tegen Deliveroo, en The Drivers Cooperative tegen Uber. Het is echter onwaarschijnlijk dat zij die strijd op korte termijn kunnen winnen. Obstakels hierbij zijn de marktmacht en financiële middelen van grote platformbedrijven, maar ook de traagheid van beleid rond platforms door overheden. Platformcoöperaties hebben daarom meer kans van slagen in sectoren waar de platformreuzen nauwelijks actief zijn, of als vorm van sociaal ondernemerschap door het bieden van een ethisch en duurzaam alternatief. Burgercollectieven kunnen die rol vervullen.

Kansen en uitdagingen

Platformcoöperaties brengen kansen en uitdagingen met zich mee waar burgercollectieven van kunnen leren (4). Allereerst de kansen. Burgercollectieven krijgen te maken met het feit dat steeds meer sociale en economische activiteit zich online afspeelt. Het uitbreiden van hun samenwerkingsverband met een digitaal platform kan daarom impact vergroten. Platforms vergroten ook het bereik van een burgercollectief: er kunnen meer mensen deelnemen, inclusief leden die ver weg wonen. Bovendien kan een platform nieuwe groepen aanspreken, zoals jongeren. Een andere kans is het gebruik van digitale platforms om collectieve besluitvorming en democratische controle te organiseren, bijvoorbeeld met discussiefora of digitaal stemmen. Vergeleken met traditionele, offline burgercollectieven vereist een platformcoöperatie bovendien minder startkapitaal. Zo zijn er minder fysieke middelen nodig en ontstaat er waarde door de interactie of uitruil van goederen en tijd tussen deelnemers.

Platforms lossen uiteraard niet alles op, en roepen ook nieuwe vragen op voor burgercollectieven. Veel bekende afwegingen bij het opstarten van een burgercollectief blijven onverminderd relevant voor platformcoöperaties, zoals de spanning tussen economische en sociale doelen. Verder levert een groter bereik via platforms niet alleen voordelen op. Zo is het lastiger om gemeenschappelijke doelen te bepalen wanneer er minder gedeelde belangen en sociale banden tussen leden bestaan. Het organiseren van digitale of hybride besluitvorming en democratische controle vereist dat alle leden hieraan mee kunnen doen. Ten slotte creëren platforms ook een bepaalde mate van concurrentie tussen deelnemers. Dit maakt het des te belangrijker om regels af te spreken die opportunisme tegengaan en samenwerking bevorderen.

Verantwoording

1. T. Scholz & N. Schneider (Eds.), 2016. Ours to Hack and to Own: The Rise of Platform Cooperativism, A New Vision for the Future of Work and a Fairer Internet. New York: OR Books.
2. European Commission, 2015. Public Consultation on the regulatory environment for platforms, online intermediaries, data and cloud computing and the collaborative economy. https://ec.europa.eu/digital-agenda/en/news/public-consultation-regulatory-environment-platforms-online-intermediaries-data-and-cloud
3. E. Como, A. Mathis, M. Tognetti & A. Rapisardi, 2016. Cooperative platforms in a European landscape: an exploratory study. Paper presented at ISIRC Conference, Glasgow – Cooperatives Europe. https://coopseurope.coop/resources/news/collaborative-economy-opportunity-cooperatives-new-study-released
4. D.J. Bunders, 2021. Gigs of their own: reinventing worker cooperativism in the platform economy and its implications for collective action. In V. Daskalova, G. Jansen, & J. Meijerink (Eds.), Platform Economy Puzzles: A Multidisciplinary Perspective on Gig Work. Cheltenham, UK, Northampton, MA, USA: Edward Elgar Publishing.