Zowel de actieve burger als de betrokken ambtenaar bevindt zich hierbij in een complex speelveld van vaak botsende belangen. Uit onderzoek naar coproductie – de samenwerking tussen burgers en ambtenaren om publieke diensten te leveren – weten we dat deze belangen voortkomen uit de wensen, voorkeuren, belangen en ideeën van onder andere de betrokken coproducerende burgers, het bredere publiek, de betrokken publieke organisatie(s) en de politiek.
Voor de individuele ambtenaar die direct en actief samenwerkt met het coproductie-initiatief of burgercollectief leidt dit in de dagelijkse praktijk tot allerlei dilemma’s. Hieronder volgen er twee.
Uitvoerbaarheid of inclusiviteit
Een eerste dilemma is de keuze om zich te richten op uitvoerbaarheid of op inclusiviteit. Wanneer een maatschappelijk vraagstuk alleen wordt opgepakt in nauwe samenwerking met een specifieke groep actieve burgers, dan maakt dit het belangenspeelveld overzichtelijker. Daarmee wordt ook het beleids- of dienstverleningsproces beter uitvoerbaar. Vaak kan het op te lossen vraagstuk zo nauwer worden gedefinieerd en kan makkelijker tot een werkbare oplossing worden gekomen.
Het is echter de vraag of hiermee de belangen, wensen en ideeën van mensen die niet actief deelnemen aan de coproductie wel voldoende vertegenwoordigd zijn. En of de gevonden oplossing ook in hun belang is. De keuze voor uitvoerbaarheid kan ten koste gaan van de inclusiviteit. Maar een keuze voor het actief stimuleren van andere groepen burgers om ook actief deel te nemen aan het coproductieproces kan de nauwe probleemdefinitie verbreden tot een multi-issue game. Dan gaat het ineens over meerdere problemen en komt de uitvoerbaarheid in gevaar.
Rol van de ambtenaar
Een tweede dilemma betreft de rol of houding die de ambtenaar aanneemt. Kiezen ambtenaren voor sturen, faciliteren of leiden? Veel burgers voelen zich mede-eigenaar van een maatschappelijk vraagstuk zoals de energietransitie en willen daar collectief aan bijdragen. Door zich aan te sluiten bij een coproductie-initiatief nemen/krijgen zij een verantwoordelijkheid. Maar kunnen we redelijkerwijs ook verwachten dat deze burgers een afweging (kunnen) maken van alle deelbelangen die meespelen?
Door hun deelname aan de coproductie leren burgers en passen ze zich aan. Zo lijken ze vaak steeds minder op hun ‘achterban’. De betrokken ambtenaar voelt zich vanuit de professionele achtergrond verantwoordelijk om te kijken naar het algemeen belang. Het dilemma is dan in hoeverre de ambtenaar kan sturen op het meewegen van andere deelbelangen.
'Wegnemen is onmogelijk'
De gedachte achter coproductie en burgercollectieven is dat burgers vooruit komen, doordat zij zelf verantwoordelijkheid nemen en ondersteund of gefaciliteerd worden door de overheid. Een sturende of leidende rol vanuit de ambtenaar wordt door burgers vaak als hinderlijk ervaren. Hoe ver kan de ambtenaar gaan, zodat het burgerinitiatief ook echt een burgerinitiatief blijft, maar wel bereikt wordt wat de ambtenaar professioneel gezien wenselijk en juist vindt?
Het wegnemen van deze dilemma’s is onmogelijk. Maar meer bewustzijn over het bestaan van dergelijke dilemma’s kan helpen om tot een betere afweging van belangen te komen.
C. van Eijk & E. Cuppen, 2022. Coproduceren in een complex belangenspeelveld: dilemma’s voor de gemeentelijke overheidsprofessional. Bestuurskunde, 31 (3): 3-15.