Het lijkt erop dat een grote groei van het aantal collectieven vaak samengaat met een tijd van crisis en verval. Dat hoeft niet altijd een economische crisis te zijn. Een golf van nieuwe collectieven kan ook ontstaan wanneer de overheid of de markt bepaalde taken laat liggen (1, 2). Meer mensen hebben dan de neiging om de handen ineen te slaan. Als collectief zorgen ze zelf voor de producten of diensten die de overheid of de markt op dat moment niet kan leveren. Zo halen ze de scherpste kanten van de crisis af door zelf het initiatief te nemen (1). 

Deze vrijwillige bijsturing in crisistijd gebeurt niet alleen in Nederland en Vlaanderen. Wereldwijd reageren mensen op noodsituaties door samen te werken. Zo lukte het een groep burgers in Spaans Baskenland om de economische schade van de Tweede Wereldoorlog te overwinnen door gemeenschappelijke fabrieken op te zetten (1). De bewoners van Cleveland, Ohio, kopieerden het voorbeeld uit Baskenland toen in 2008 de plaatselijke industriesector instortte (1). In Ethiopië namen agrarische samenwerkingsverbanden de scholing van jongeren en voorlichting over HIV op zich (3).  En in de Indiase deelstaat Kerala werken enkele duizenden collectieven aan het verlichten van de armoede, door samenwerking op het gebied van werk, huisvesting en het aangaan van onderlinge leningen (1). 

Ook in Nederland zijn er collectieven die min of meer uit nood geboren zijn. Een goed voorbeeld hiervan zijn de broodfondsen. Voordat er broodfondsen waren, stonden zzp’ers die buiten het stelsel van sociale verzekeringen vielen voor een moeilijke keus: onverzekerd rondlopen of een dure verzekering afsluiten tegen arbeidsongeschiktheid. Er bleek nog een derde weg te zijn: samenwerken om de risico’s van arbeidsongeschiktheid op te vangen (4). 

Om verder te lezen

• Achtergrond: de Coöperatie Mondragón in Baskenland (buiten het CollectieveKracht-platform)
• Achtergrond, in het Engels: Evergreen Cooperatives in Cleveland, Ohio (buiten het CollectieveKracht-platform)
• Achtergrond: broodfondsen in Nederland (buiten het CollectieveKracht-platform)

Verantwoording

1. M. Vieta and D. Lionais, 2015. The Cooperative Advantage for Community Development Journal of Entrepreneurial and Organizational Diversity, vol. 4 issue 1, 1-9.
2. T. De Moor, 2021. Three waves of cooperation. A millennium of institutions for collective action in historical perspective (Case-study: The Netherlands). In: E. Brousseau, J.M. Glachant, and J. Sgard eds. Oxford Handbook on International Economic Governance and Market Regulation, eds. 
3. J. Bijman and M. Hanisch, 2020. Understanding the heterogeneity among agricultural cooperatives, CIRIEC Working Paper No. 2020/13.
4. D.J. Bunders, 2021. Interview met Eva Vriens over broodfondsen op www.collective-action.info