Historisch onderzoek van ‘commons’ was vooral gericht op het langdurig gemeenschappelijk gebruik en beheer van fysieke hulpbronnen (land, bos en water). Het accent lag vooral op de bijzondere vorm van governance, in het veld tussen markt en staat. De historische lijn liep dan via de middeleeuwse markegenootschappen, gilden en waterschappen via de 19e-eeuwse coöperaties en onderlinges naar de burgercollectieven van deze tijd. De institutionele vormgeving en ontwikkeling kreeg veel aandacht. Inmiddels zijn commons een fenomeen dat veel wetenschappelijke disciplines wereldwijd bezighoudt. Veel onderzoek is gedaan in Afrika, Azië en Zuid Amerika.
Niet alleen in de wetenschap maar ook in de politiek en bij actieve burgers appelleert het begrip commons aan bijzondere idealen, principes en praktijken. In het maatschappelijk-politieke veld wordt het begrip commons veel genoemd in kritiek op globalisering, privatisering, marktwerking en individualisering. In het licht van grote vraagstukken rond klimaat, biodiversiteit, ongelijkheid en wonen is het denken en doen in termen van commons een spoor waar langs een gemeenschap van gelijkgezinde burgers zelf een gewenste, nieuwe relatie tussen mensen onderling en met de natuur vorm kan geven. Dit gaat samen met de verwachting dat commons de kloof tussen burger en overheid kunnen overbruggen en het democratische gehalte van een samenleving kunnen versterken. In meer of minder radicale politieke ideeën en praktische voorstellen wordt dit overal op de wereld uitgewerkt, bijvoorbeeld in concepten als urban commons, foodcommons etc.
Soorten commons
In zowel het wetenschappelijke als maatschappelijke veld gaat het over commons in vier verschillende domeinen.
- Bio-fysieke commons. Dit dekt het meest klassieke begrip waarbij het gaat over land, water, planten en dieren.
- Kennis-commons. De aandacht hiervoor is aangezwengeld door technologie en commercialisering. Het gaat onder meer over het beschikbaar stellen van wetenschappelijke data en informatie (open sources) maar ook over de bescherming van inheemse kennis.
- Culturele commons. De kerngedachte is dat taal, muziek, kunst, cultureel erfgoed aan gemeenschappen toebehoren en daar ook de zeggenschap moet liggen.
- Sociaal-politieke commons. Dit wordt toegespitst op domeinen als educatie, gezondheidszorg en politiek waarbij als ideaal geldt dat de gemeenschap meer zeggenschap en verantwoordelijkheid heeft.
Commons en commoning
Dit veelzijdige gebruik van commons wijst op een politisering en vermaatschappelijking van het begrip. Dit houdt ook in dat er nieuwe definities en interpretaties ontstaan. Een nuancering die wordt gebruikt betreft het verschil tussen ‘commons’ als zelfstandig naamwoord en ‘commoning’ als werkwoord. Commons verwijzen naar het gemeenschappelijk goed; commoning is het relationele begrip waarbij gemeenschappen van mensen onderhandelen over regels voor toegang, gebruik, zorg en verantwoordelijkheid, met eerlijke verdeling en het welzijn van iedereen als uitgangspunt. In welke vorm of interpretatie dan ook, de meeste commons zijn te scharen onder de noemer van burgercollectief.
Verantwoording
- J.L. Vivero-Pol, T. Ferrando, O. De Schutter & U. Mattei, 2019. Routledge handbook of Food as a Commons, New York.
- P. Linebaugh, 2008. The Magna Carta Manifesto: Liberties and Commons for All.
- J.K. Gibson-Graham, J. Cameron, S. Healy, 2013. Take back the economy. An Ethical Guide for Transforming our Communities, University of Minnesota Press.
- S. Gudeman, 2016. Anthropology and Economy, Cambridge University Press.